Jakie są emocje, czym się charakteryzują i jak możemy je rozpoznać? Kwestie związane z dobrostanem emocjonalnym są zazwyczaj indywidualne, jednak pewne rzeczy, które wynikają z przystosowania społecznego oraz budowy naszego mózgu są wspólne dla większości z nas. Podpowiadamy, jak nauczyć się rozpoznawać swoje podstawowe emocje oraz jakie znaczenie adaptacyjne mogą one mieć dla współczesnego człowieka. 

Jakie są emocje?

Co to są emocje i jakie funkcje pełnią – oto pytanie, które często zadają sobie osoby pragnące rozwijać swoją inteligencję emocjonalną. Emocje są absolutną podstawą i punktem wyjściowym dla wszystkich stanów i uczuć, które towarzyszą nam na co dzień. Są, wbrew pozorom, dość proste. Wyróżniamy zaledwie kilka z nich – a mimo to niekiedy odkrycie ich stanowi nie lada wyzwanie. Nawarstwiające się nad nimi znaczenia i konteksty często uniemożliwiają nam odkrycie naszych prawdziwych emocji, to zaś jest niezbędne do właściwego rozwoju emocjonalnego i duchowego oraz ma ogromne znaczenie terapeutyczne – pomaga nam zaakceptować siebie oraz ze spokojem przyjmować kolejne wydarzenia.  

Emocje mają kilka cech charakterystycznych, wśród których najważniejsze to: 

  • manifestowanie się na poziomie fizycznym (są widoczne na twarzy, w mowie ciała); 

  • są wynikiem reakcji na bodziec zewnętrzny lub wewnętrzny; 

  • pełnią funkcje adaptacyjne i mają ważne znaczenie dla przetrwania; 

  • są uniwersalne – reakcja na bodziec pozostaje taka sama niezależnie od kręgu kulturowego i jest stosunkowo łatwa do rozpoznania dla innych; 

  • są raczej krótkotrwałe – mogą natomiast prowadzić do długotrwałych uczuć, które z nich wynikają. 

Poniżej wyjaśniamy, jakie są emocje podstawowe i jak możemy nauczyć się rozpoznawać je u siebie. Wiedza ta pomoże ci nie tylko lepiej nad nimi panować, ale też uwalniać je w zdrowy i bezpieczny sposób. 

Zobacz także: 

Ile jest wszystkich emocji?

Odpowiedź na to pytanie jest dość skomplikowana. Badacze i psycholodzy różnią się w swoich opiniach, jednak emocji podstawowych wyróżnia się najczęściej od 5 do 7. Autorami zdecydowanie najpopularniejszych teorii są: psycholog Robert Plutchik (w latach 60. zaproponował teorię 8 podstawowych emocji oraz przedstawił możliwość ich kombinacji) oraz psycholog Paul Ekman, który w latach 70. wyróżnił ich 6. 

Podkreślić należy również, że mowa tu wyłącznie o podstawowych, najbardziej pierwotnych emocjach, z których dopiero wywodzą się stany i uczucia. Te zaś mogą być o wiele bardziej skomplikowane, również ich liczba jest o wiele większa, często też są o wiele trudniejsze do rozpoznania dla innych na podstawie sygnałów fizycznych. W mniej lub bardziej zakamuflowanej formie mogą towarzyszyć nam latami, a niekiedy zostają z nami na całe życie. Mają też ogromne znaczenie w kształtowaniu się naszego charakteru, poglądów oraz spojrzenia na świat.  

Zobacz także:

Sennik lekarz

Sennik: lekarz – uzdrowienie duchowe i fizyczne
szacunek do drugiego człowieka

Szacunek do drugiego człowieka to podstawa. Jak go okazywać i po czym poznać, że ktoś nas nie szanuje?

A zatem wiemy już, że uczucia i emocje nie są tym samym. Główną różnicą jest to, że emocje trwają zdecydowanie krócej i są o wiele bardziej intensywne. Uczucia zaś są bardziej złożone i określają pewien stan, który niekiedy może trwać latami, a nawet utrzymywać się przez całe życie.  

Jakie są emocje negatywne i pozytywne? 

Większość z nas przyzwyczajona jest dzielić swoje przeżycia na związane z nimi negatywne emocje i pozytywne emocje. Warto jednak zdawać sobie sprawę z tego, że podział ten nie jest do końca prawidłowy. Oczywiste jest, że niektóre z emocji są dla nas łatwe w odbiorze i przyjemne oraz że dążymy do tego, by odczuwać je jak najczęściej. Inne zaś, są trudne i sprawiają ból, przez co staramy się ich unikać. 

Mimo tych różnic należy zdawać sobie sprawę z tego, że wszystkie emocje są ważne i potrzebne. Jednym z głównych kryteriów wyróżniających emocje podstawowe jest bowiem ich znaczenie ewolucyjne. Oznacza to, że każda z nich, nawet ta nieprzyjemna, była naszym przodkom, potrzebna do przetrwania. 

W dzisiejszych czasach niektóre z tych mechanizmów pełnią inną funkcję, dalej są jednak cennym źródłem informacji o naszym stanie emocjonalnym. Dla przykładu lęk, zamiast skłaniać nas do ucieczki przed dzikiem zwierzęciem, może skłonić nas do ucieczki z toksycznej relacji, miejsca pracy lub innego środowiska, które nam nie służy. 

Emocje podstawowe według Roberta Plutchika

Poniżej przedstawiamy listę emocji podstawowych wyróżnionych przez amerykańskiego psychologa Roberta Plutchika i wyjaśniamy, w jakich sytuacjach pojawiają się one najczęściej. Pamiętaj jednak, że każdy z nas reaguje indywidualnie, dlatego w twoim przypadku, mogą one działać nieco inaczej. Badacz stworzył tzw. koło emocji, które ma odzwierciedlać: radość, smutek, zaufanie, obrzydzenie, strach, złość, zaskoczenie, oczekiwanie.  

Radość 

Radość jest emocją, której odczuwanie sprawia ludziom wiele satysfakcji. Towarzyszy jej uśmiech, szczęście, a nawet euforia, zadowolenie, entuzjazm i poczucie bezpieczeństwa. Pojawia się zazwyczaj w sytuacjach, które z jakiegoś powodu sprawiają, że czujemy się umocnieni i szczęśliwi, np. kiedy: 

  • spędzamy czas z bliskimi osobami, na których nam zależy; 

  • zajmujemy się rzeczami, które nas cieszą i ekscytują; 

  • realizujemy się zawodowo; 

  • rozwijamy swoje pasje lub zainteresowania; 

  • jesteśmy wdzięczni za dobre rzeczy, jakie nas spotkały; 

  • relaksujemy się i odpoczywamy. 

Radość ma bardzo ważne znaczenie w naszym życiu, nie tylko dlatego, że odczuwanie jej jest przyjemne. Informuje nas ona o tym, że jakaś czynność nam służy, sprawia, że czujemy się po niej dobrze, jesteśmy spokojne i pełne dobrej energii. Dzięki temu możemy odnaleźć swoją drogę i swoje miejsce w życiu. Dodatkowo pomaga ona też rozładować napięcie, niweluje ból i łagodzi negatywne skutki stresu. 

Zobacz także: 

Smutek 

Smutek jest kojarzony raczej jako nieprzyjemna emocja, której większość ludzi stara się unikać. Towarzyszyć może mu zmęczenie, spadek energii, apatia, obniżone samopoczucie, brak motywacji. Może zostać wywołany przez sytuacje takie jak: 

  • żałoba, ale niekoniecznie po śmierci bliskiej osoby, lecz w ogóle po jakiekolwiek stracie; 

  • odrzucenie przez bliską osobę, grupę znajomych lub partnera; 

  • gdy coś idzie nie po naszej myśli; 

  • gdy spotyka nas niesprawiedliwe traktowanie. 

Smutek również ma ogromne znaczenie w naszym życiu emocjonalnym. Jest ważnym elementem procesu adaptowania się do nowych warunków, pomaga nam przerobić i zaakceptować stratę. Z drugiej strony, informuje nas również o tym, co jest lub było, dla nas ważne, motywując tym samym do poszukiwania tego w przyszłości. Jeśli zastanawiasz się, co to jest nostalgia, to musisz wiedzieć, że jest ona przede wszystkim smutkiem, który przypomina o momentach dających nam radość i bezpieczeństwo oraz skłania nas do zabiegania o takie same warunki również w przyszłości. 

Złość 

Złość to trudne uczucie, które zwykle kosztuje nas wiele energii. Objawia się na różne sposoby, raz jest oczywista i przytłaczająca, innym razem zakamuflowana, może kryć się w nas latami. Sytuacje, w których doświadczamy jej najczęściej to: 

  • przekraczanie naszych granic; 

  • rozczarowanie się kimś lub czymś; 

  • brak poczucia wpływu na swoją sytuację życiową; 

  • krzywda wyrządzona nam lub bliskiej nam osobie. 

Złość w skrajnym wypadku może przerodzić się w nienawiść. Czasami, gdy siedzi w nas ona zbyt długo, może powodować wzrost stresu i napięcia, które wpływają negatywnie na stan naszego zdrowia psychicznego i fizycznego. Właśnie dlatego bardzo ważne jest, by dawać jej upust w bezpieczny, nieagresywny i niekrzywdzący innych (ani nas samych) sposób. Jednocześnie jednak pamiętać należy, że złość również jest nam potrzebna – informuje nas o naszych potrzebach, które nie zostały zaspokojone i daje wolę walki o siebie i swoich bliskich. 

Zobacz także: 

Strach 

Strach to nieprzyjemna emocja, która towarzyszy nam w sytuacji zagrożenia zdrowia, życia, dobrostanu czy statusu majątkowego lub, co szczególnie ciekawe, naszej przynależności do wspólnoty. Najczęściej to właśnie strach towarzyszy nam, kiedy: 

  • czeka nas ważne wydarzenie, które może zmienić nasze życie; 

  • mamy wygłosić prezentację, występujemy przed publicznością itd.; 

  • grozi nam utrata majątku, domu, zdrowia, ukochanej osoby itp.; 

  • występują w nas różne fobie związane z obiektami, które mogą zagrozić naszemu bezpieczeństwu, np. węże, ocen, lęk wysokości itp.; 

  • pojawia się sytuacja zagrożenia życia. 

Zadaniem strachu jest aktywowanie reakcji walki lub ucieczki. Pełni on bardzo ważne zadanie – pomaga nam rozpoznać zagrożenie i odpowiednio na nie zareagować. Współcześnie często zdarza się jednak, że jest on uruchamiany zbyt często, np. gdy boimy się oceny w pracy. Prowadzić może to do różnego rodzaju zaburzeń lękowych, ataków paniki lub depresji. Dlatego, choć pamiętać należy o ważnym adaptacyjnym znaczeniu strachu, równie istotna jest umiejętność radzenia sobie z nim i racjonalizowania go, w sytuacjach, które nie zagrażają naszemu bezpieczeństwu. 

Zaskoczenie 

Zaskoczenie jest bardzo ciekawym i nieoczywistym przykładem podstawowej emocji. Na poziomie fizycznym manifestuje się zwykle poprzez szeroko otwarte oczy, a nawet usta, wysoko uniesione brwi lub lekko zmarszczone czoło. Towarzyszy nam ono, gdy: 

  • sytuacja przybiera nieoczekiwany obrót; 

  • ktoś w naszym otoczeniu reaguje w nieoczywisty sposób; 

  • dzieje się coś, czego nie można było przewidzieć; 

  • coś dzieje się nagle, gwałtownie, np. niespodziewanie, ktoś wybiega wprost na nas zza rogu ulicy. 

Zaskoczenie może być zarówno pozytywne, jak i negatywne, jednak niezależnie od emocjonalnego nacechowania, również ono pełni istotną funkcję. Zatrzymuje nas w miejscu i daje chwile na to, aby oswoić się z sytuacją i podjąć adekwatne do niej działania. Czasami może to trwać zaledwie kilka sekund, innym razem, zwłaszcza kiedy przejdziemy przez rozstanie lub innego rodzaju stratę, może towarzyszyć nam przez dłuższy okres. Pełni ono funkcję adaptacyjną i jest rodzajem pomostu pomiędzy przeszłością a teraźniejszością. 

Wstręt 

Wstręt jest emocją, która pojawia się w reakcji na coś, co uważamy za brzydkie, odrażające lub trudne, czy wręcz niemożliwe do zaakceptowania. Jego skutkiem jest odrzucenie lub unikanie obiektu naszego wstrętu. Najczęściej podobne uczucia towarzyszą nam, gdy: 

  • jesteśmy w pobliżu czegoś, co uważamy za odrażające, np.: robaka, niektórych zwierząt, wydzielin itd.; 

  • widzimy oznaki złego zdrowia, np. rany, wrzody, zakażone tkanki; 

  • jesteśmy świadkami jakiegoś odrażającego, niemoralnego zachowania; 

  • widzimy lub czujemy zepsute jedzenie. 

Wstręt jest istotną emocją, która pomagała naszym przodkom przetrwać – dzięki niemu unikali chorób, nieświeżego jedzenia oraz potencjalnie niebezpiecznych owadów, czy innych szkodników. Dodatkową funkcją wstrętu jest spajanie wspólnoty i unikanie potencjalnego zagrożenia ze strony obcych – sprawia on, że z natury stajemy się nieufni wobec członków innych grup. W dzisiejszych czasach ma to jednak zupełnie inne znaczenie niż w społecznościach plemiennych, dlatego bardzo ważna jest umiejętność racjonalizowania go i rozumowej oceny naszej reakcji na osoby spoza naszej własnej bańki. 

Zobacz także: 

Zaufanie  

Zaufanie to kolejna z wyróżnionych przez Roberta Plutchika emocja podstawowa. Można ją odczuwać w stosunku do samej siebie bądź innych ludzi. Jest związana z intuicją lub poczuciem posiadania czegoś, co określane jest jako wewnętrzny głos. Może odnosić się też bezpośrednio do kogoś, kto z jakichś powodów staje się nam bliski. Zaufanie jako emocja kierowana na zewnątrz wiąże się z poczuciem spokoju i emocjonalnego ciepła. Najczęściej zaufaniem obdarzamy kogoś, gdy:  

  • widzimy, że potrafi zapanować nad powstałym chaosem; 

  • polegamy na jego bogatym doświadczeniu;  

  • jest wiarygodny w naszych oczach, cenimy jego opinię.  

Zaufanie jest zaliczane do emocji pozytywnych. Zwykle towarzyszą mu dobre odczucia. Gdy obdarzamy kogoś zaufaniem czujemy się bezpieczni i spokojni. Ma także charakter adaptacyjny i pomaga wykształcić więzi międzyludzkie.  

Oczekiwanie  

Oczekiwanie to ostatnia z emocji wyróżnionych w modelu Plutchika. Na stworzonym przez niego emocjonalnym kole leży ona naprzeciw zaskoczenia. Jest więc czymś odwrotnym do niego. Oczekiwaniu często towarzyszy nadzieja, ekscytacja i niepewność. To jedna z emocji, których nie da się jednoznacznie określić. Jest ambiwalentna i pojawia się w przykładowo określonych sytuacjach:  

  • gdy czekasz na zapadnięcie ważnej decyzji;  

  • chcesz uzyskać odpowiedź na ważne pytanie;  

  • masz nadzieję, że konkretna osoba odwzajemnia twoje uczucia.  

Oczekiwanie to stan napięcia, które może być wypełnione fascynacją bądź stresem i lękiem. Wszystko zależy od konkretnych uwarunkowań i sytuacji, w jakiej się znaleźliśmy. Można bowiem oczekiwać na dobre bądź złe wiadomości. Bardzo dużą rolę odgrywa tu również pojęcie nadziei.  

Koło emocji Roberta Plutchika

Osiem wyróżnionych emocji podstawowych może mieszać się i łączyć. W ten sposób powstają emocje złożone. Oto kilka przykładów tego, jak wygląda ten proces według amerykańskiego badacza:  

  • radość + zaufanie = miłość  

  • wstręt + złość = pogarda 

Podstawowe emocje spełniają funkcję adaptacyjną i pozwalają przetrwać. A każda z nich może mieć charakter skrajny i występować w różnym natężeniu.  

Jakie emocje czuje?

Zrozumienie swoich emocji jest kluczowym elementem dobrostanu psychicznego. Pomaga nam budować swoją inteligencję emocjonalną oraz zwiększać samoświadomość i rozwijać się. Niestety, jest to zadanie, które może czasem przysporzyć nie lada problemów. Uczucia i emocje mogą być niekiedy trudne do rozpoznania, ponieważ większość osób w czasie dorastania oraz w procesie socjalizacji uczy się raczej tego, jak je powstrzymywać lub wypierać, niż zauważać i akceptować. 

Na szczęście istnieją sposoby na to, aby znaleźć odpowiedź na pytanie, jakie emocje towarzyszą nam w danym momencie. 

  1. Zapisuj swoje emocje w dzienniku. Nawet jeśli nie do końca rozumiesz, co czujesz, pisz wszystko, co przyjdzie ci do głowy, bez oceniania i bez zastanawiania się nad brzmieniem czy poprawnością tekstu. To pomoże ci wyrazić swoje emocje, a może i zauważyć coś ciekawego. 

  1. Skoncentruj się na wrażeniach płynących z twojego ciała. Skup uwagę na tym, jak oddychasz, czy w jakimś miejscu pojawia się ból, swędzenie, uczucie ciężkości? Z czasem zaczniesz zauważać powiązania między fizycznymi odczuciami a emocjami, jakie ci towarzyszą. 

  1. Otwórz się przed innymi. Omów swoje uczucia z zaufaną osobą, np. przyjacielem, członkiem rodziny lub kimś z grupy wsparcia, kto rozumie twój problem. Podzielenie się swoimi myślami z drugim człowiekiem może czasem dać nam zupełnie nową perspektywę na nasze uczucia. 

  1. Bądź cierpliwa. Nauka rozpoznawania swoich emocji może trwać latami i każdy przechodzi przez ten proces w swoim czasie. Staraj się być w jego trakcie dla siebie dobrą oraz podejść do niego łagodnością i wyrozumiałością. 

  1. Skorzystaj z pomocy profesjonalisty, np. psychiatry lub psychoterapeuty, który ma odpowiednią wiedzę i narzędzia, aby przeprowadzić cię przez trudy tego procesu.