Emocje podstawowe zwykliśmy dzielić na pozytywne i negatywne. Czy jednak podział ten ma sens? Niektóre z nich z pewnością chcemy odczuwać częściej niż pozostałe. Wszystkie one są nam absolutnie niezbędne nie tylko do rozwoju inteligencji emocjonalnej, ale również do przetrwania.
Emocje podstawowe: czym są?
Emocje podstawowe stanowią absolutny fundament wszystkich przeżywanych przez nas stanów. Są podstawą dla bardziej złożonych uczuć i emocji pochodnych. W miarę rozwoju współczesnej psychologii badacze zaczęli coraz większą uwagę przykładać do precyzyjnego wyróżnienia kilku najbardziej pierwotnych i podstawowych emocji. Najczęściej, zależnie od badania, wyróżnia się ich od 5 do 7. Zdecydowanie największą popularność zyskała zaś teoria Paula Ekmana. Wyróżnił on 6 emocji podstawowych. W swoim badaniu założył, że emocja podstawowa powinna spełniać kilka następujących czynników:
- powinna być uwarunkowana biologicznie, np. fizjologiczną reakcją ciała;
- może być z łatwością wyrażona za pomocą mimiki;
- nawet gdy ktoś jest w stanie zapanować nad wyglądem swojej twarzy, przeżywanie danej emocji zdradzają mikro-wyrazy, których nie da się ukryć;
- przeżywanie emocji podstawowej ma kluczowe znaczenie ewolucyjne.
6 emocji podstawowych wyróżnionych przez Paula Ekmana na podstawie powyższych kryteriów to:
- radość;
- smutek;
- strach;
- złość;
- wstręt;
- zaskoczenie.
Radość
Radość jest emocją, która wywołuje nasz entuzjazm, szczęście, zadowolenie lub satysfakcję. W swojej skrajnej wersji może powodować euforię i być wręcz upajająca. Jest efektem miłych i pozytywnych zdarzeń, które mają miejsce w naszym życiu. Na poziomie fizycznym wyraża ją uśmiech, jasne oczy, rozluźnione mięśnie twarzy. Może kojarzyć się również z przyjemnym łaskotaniem w żołądku, czy rozpierającą nas energią. W ujęciu ewolucyjnym radość służy jako motywator do działania. Stanowi ona rodzaj wewnętrznej nagrody. Sprawia też, że jesteśmy bardziej skłonni podejmować wysiłek, który zapewni nam przetrwanie i poprawi jakość naszego bytu. A tym samym umożliwi nam przekazanie dalej naszych genów.
Smutek
Smutek jest źródłem przygnębienia, żalu, obniżonego nastroju. Może być powiązany ze spadkiem motywacji, brakiem siły na podjęcie działania. Często odczuwamy go, gdy w naszym życiu pojawia się strata, żałoba, choroba itd. Fizycznie manifestuje się poprzez płacz, zwieszoną, zamkniętą postawę ciała, ciężar w okolicy serca. Inne objawy to: płytki oddech, kąciki ust ciążące ku dołowi i senne, mgliste spojrzenie. Smutek ma ważne znaczenie adaptacyjne. Na poziomie fizjologicznym pomaga nam przejść przez trudny czas. Między innymi wpływa na wydzielanie hormonów niezbędnych do produkcji łez. Jest on również istotny społecznie. Jako zwierzęta stadne, wysyłamy przez niego informację “potrzebuję pomocy” do innych członków grupy. Osoby kierowane współczuciem, będą skłonne zająć się skrzywdzoną jednostką.
Strach
Strach towarzyszy nam najczęściej w sytuacji zagrożenia lub gdy mamy podstawy (czasem nieuświadomione), aby podejrzewać, że nasze podstawowe potrzeby nie zostaną zaspokojone, np. zabraknie nam jedzenia, lub zostaniemy wykluczeni z grupy. Większość ludzi odczuwa strach w postaci napiętych mięśni, przyspieszonego bicia serca, ściśniętego żołądka lub bólu brzucha. Ewolucyjnie powiązany jest on z reakcją walki lub ucieczki – albo motywuje nas do stawienia czoła zagrożeniu, albo każdego go unikać. To niezwykle istotna adaptacyjnie emocja podstawowa, która pomaga nam w odpowiedni sposób reagować na niebezpieczeństwo, np. sprawia, że mamy opór przed dotykaniem dzikich zwierząt, lub niechętnie opuszczamy bezpieczne schronienie po zmroku.
Złość
Złość to emocja podstawowa, która pojawia się w odpowiedzi na szeroko rozumiane niepowodzenia. Towarzyszy jej frustracja, irytacja, gniew, uczucie niezadowolenia. W skrajnych przypadkach może prowadzić do wściekłości lub wybuchów agresji. Jest reakcją na sytuacje, w których naruszono nasze prawa lub granice, gdy w jakiś sposób zagrożone zostało nasze dobre lub bezpieczeństwo. Fizycznie odczuwamy ją jako spięcie mięśni, wyrzut adrenaliny, szybkie bicie serca, napływ krwi do twarzy i kończyn, lub uczucie, że coś rozsadza nas od środka. Choć złość nie cieszy się dobrą sławą, również ona jest nam niezwykle potrzebna. Informuje nas o naszych niezaspokojonych potrzebach, sprawia, że koncentrujemy się na działaniu i stanowi motywację, do tego, aby bronić siebie i swojego “stada”, czyli np. rodziny.
Zobacz także:
Zobacz również:
Wstręt
Wstręt jest emocją podstawową odpowiedzialną za to, że jako ludzie z natury jesteśmy nieufni. Powiązany jest z obrzydzeniem, odrazą lub niechęcią, a wywołany może być zarówno, wyglądem, zapachem, dotykiem, czy smakiem, jak i czynnikami środowiskowymi. Najczęściej manifestuje się on jako wyraz twarzy, w postaci charakterystycznie wykrzywionych warg, zmarszczonego nosa i ściągniętych mięśni w okolicy oczu. Niekiedy nawet może pojawić się odruch wymiotny. Dzięki wstrętowi nasi przodkowie mogli z łatwością powstrzymać się przed jedzeniem zepsutego jedzenia, wydzielić odosobnione miejsca przeznaczone na wypróżnianie się, czy też starać się unikać zarażenia chorobami zakaźnymi.
Zaskoczenie
Zaskoczenie jest reakcją na nagłe niespodziewane wydarzenie, którego nie braliśmy pod uwagę. To, co nas zaskoczyło, może mieć zarówno pozytywne, jak i negatywne konotacje, samo zaskoczenie jednak nie jest ani dobre, ani złe. Reakcją ciała na tę emocję może być przyspieszone tętno, uniesienie brwi, szeroko otwarte oczy lub nawet rozdziawione usta. Nie bez powodu z zaskoczeniem kojarzone są powiedzenia takie, jak “zamurowało mnie”, czy “stanął jak wryty”. Jego ewolucyjną funkcją jest chwile zatrzymanie nas w miejscu w reakcji na bodziec, którego się nie spodziewaliśmy. Dzięki temu nasze ciało zyskuje chwile na przygotowanie się do kolejnej reakcji i podjęcie decyzji, która będzie dla nas najkorzystniejsza.
Jak zrozumieć emocje podstawowe?
Lepsze zrozumienie emocji podstawowych jest kluczowe do pogłębienia samoświadomości i dogłębnego zrozumienia naszych reakcji na sytuacje, które spotykają nas na co dzień. Na przykład, gdy odmówiono ci podwyżki w pracy, mimo tego, że przyjęłaś dodatkowe obowiązki i zostawałaś po godzinach, może pojawić się u ciebie frustracja, zmęczenie i bezsilność. Będą one jednak efektem przeżywania i racjonalizowania złości, której nie chcesz dopuścić do siebie, np. dlatego, że twoja mama zawsze powtarzała, że nie wolno się gniewać na innych.
Aby lepiej zrozumieć swoje podstawowe emocje, polecamy więc powrócić do ciała i do reakcji twojego organizmu, które nigdy cię nie oszukają. Dobrym sposobem na to jest prowadzenie dziennika emocji, w którym będziesz zapisywać wszystkie fizyczne reakcje na zewnętrzne lub wewnętrzne bodźce. Koncentruj się na napięciach mięśni, głębokości oddechu, a nawet na tak abstrakcyjnych szczegółach, jak kształt, kolor czy temperatura danego uczucia. Z czasem zaczniesz zauważać powiązania między nimi i zrozumiesz, jakie emocje podstawowe leżą u źródła przeżywanych przez ciebie uczuć.
Przeczytaj również:
Czym się różnią uczucia i emocje
Emocje i uczucia są często traktowane jako synonimy, warto jednak zdawać sobie sprawę z tego, że opisują one coś zupełnie innego. Główna różnica polega na tym, że emocje są bardziej fundamentalne, uczucia zaś bardziej złożone. Poniżej wymieniamy inne cechy, które pomogą ci lepiej rozumieć dzielące je różnice.
Emocje:
- są intensywne, ale trwają krócej;
- w zdecydowanej większości wypadków pojawiają się w odpowiedzi na jakiś bodziec zewnętrzny lub wewnętrzny;
- najczęściej odczuwane są również na poziomie fizycznym, np. jako ból brzucha, łaskotanie, napięcie w mięśniach itd.
Uczucia:
- uczucia są stanami, które mogą rozciągać się nawet w bardzo długim czasie;
- wynikają z przetwarzania emocji oraz pojawiających się wokół nich myśli (co istotne, często mogą na skutek tego przetwarzania mocno zniekształcić pierwotną emocję, z której wynikają);
- są bardziej związane z przekonaniami, przyzwyczajeniami i sposobami myślenia danej osoby niż z pierwotną reakcją na bodziec;
- mogą wyrażać się o wiele subtelniej niż emocje, zarówno na poziomie ekspresji twarzy, jak i fizycznych reakcji.
