Żałoba jest nieodzownym elementem ludzkiego doświadczenia i praktycznie niemożliwe jest wskazanie osoby, która nie przeszła lub nie przejdzie przez nią chociaż raz na przestrzeni całego swojego życia. Mimo swojej powszechności konfrontacja ze stratą napawa większość z nas ogromnym lękiem. Czym dokładnie jest żałoba, co może ją wywołać i jak sobie z nią radzić?

Co to jest żałoba?

Żałoba jest reakcją na stratę. Zwykle towarzyszy jej bardzo wiele uczuć, które przybierać mogą różny stopień natężenia. Od smutku do rozpaczy, od poczucia zagubienia do wściekłości. Może również manifestować się w formie apatii lub wręcz przeciwnie – jako kompulsywne zachowania (np. niepotrzebnie intensywne sprzątanie, zaburzenia odżywiania itd.). Trudno jest wyróżnić objawy żałoby, ponieważ każdy człowiek doświadcza jej bardzo indywidualnie i mimo pewnych ogólnych podobieństw, może przeżywać stratę zupełnie inaczej. Wyszczególnia się jednak kilka zachowań, które pojawiają się stosunkowo często. Należą do nich:

  • zaburzenia snu i trudności z zasypianiem;
  • obniżenie nastroju;
  • ucieczka w alkohol, papierosy czy inne używki;
  • brak apetytu lub objadanie się;
  • hiperfiksacja na punkcie duchowości, medycyny lub innej dziedziny, która pomogłaby nam odnaleźć odpowiedzi na nasze pytania;
  • wahania nastrojów i wysoka drażliwość;
  • zaniedbanie higieny osobistej.

Pamiętać należy, że wyżej wymienione objawy są zupełnie naturalną reakcją na stratę i nie muszą wzbudzać niepokoju, dopóki nie zauważymy, że z czasem nie słabną i utrzymują się niepokojąco długo. Podkreślić należy również, że nie ma jednego, dobrego sposobu na przeżycie żałoby i że każda sytuacja wymaga indywidualnego podejścia.

Sprawdź także: 

Jakie mogą być powody żałoby?

Żałoba najczęściej kojarzona jest ze śmiercią bliskiej nam osoby, jednak dobrze zdawać sobie sprawę z tego, że może ona stać się częścią naszego życia również w innych okolicznościach. Mówiąc najogólniej, żałobę może wywołać w nas każde wydarzenie, które zmieniło coś w naszym życiu i pozostawiło nas z poczuciem straty, między innymi:

  • śmierć ukochanego zwierzaka;
  • bolesne rozstanie, zerwanie lub rozwód;
  • utrata pracy, niekiedy spowodowana nawet przejściem na emeryturę;
  • straty materialne, np. bankructwo, utrata mieszkania w wyniku katastrofy naturalnej itp.
  • rozpad przyjaźni;
  • wyprowadzka z dotychczasowego miejsca zamieszkania;
  • poronienie, lub podjęcie trudnej decyzji o aborcji;
  • ciężka, przewlekła choroba lub niepełnosprawność;
  • doświadczenie traumy i przemocy.

7 etapów żałoby

7 etapów żałoby to 7 różnych stanów emocjonalnych, przez które przechodzą osoby doświadczające straty. Podział ten cieszy się dużą popularnością, należy jednak pamiętać, że nie jest on idealnym opisem żałoby. U każdego z nas stany te mogą pojawiać się w innej kolejności i trwać przez inny okres, niekiedy też występują tylko niektóre z nich. Poniższe opisy stanowią wskazówkę co do tego, czego możemy się spodziewać, nie należy jednak traktować ich zbyt dosłownie i zdawać sobie sprawę z tego, że każdy z nas reagować będzie indywidualnie.

  1. Wstrząs - na tym etapie często pojawia się dezorientacja, szok i zdziwienie. Może sprawiać, że trudniej nam przyjąć i przetworzyć informacje.
  2. Wyparcie - może wystąpić poczucie odrealnienia. Dochodzi do prób zanegowania rzeczywistości lub podważenia prawdziwości informacji o stracie.
  3. Złość - osoba przeżywająca stratę często odczuwa gniew lub nawet nienawiść. Uczucia tego mogą być skierowane na bliskich, samą siebie, Wszechświat, boga, lub nawet osobę, która utraciliśmy.
  4. Targowanie się - podejmowane są próby negocjacji, które mogłyby naprawić zaistniałą sytuację. Przykładem mogą być modlitwy lub próby pokuty, które miałyby doprowadzić do tego, że odzyskamy utracone zdrowie, zmarłą osobę itd.
  5. Depresja - na tym etapie dominują smutek, poczucie pustki i beznadziei. Choć jest on trudny, zwykle świadczy o tym, że osoba doświadczająca straty dopuściła do siebie informację o niej i może zacząć przerabiać swoją traumę.
  6. Akceptacja - poczucie pogodzenia się z rzeczywistością sprawia, że jesteśmy w stanie wrócić do normalnego funkcjonowania. Dalej odczuwane mogą być smutek czy złość, nie prowadzą one jednak do skrajnych stanów.
  7. Ostatnim etapem, który jest swego rodzaju celem podczas wychodzenia z procesu żałoby, jest ponowne odnalezienie sensu w życiu. To moment, w którym akceptujemy naszą stratę, ale jesteśmy gotowe, aby ruszyć naprzód.

Jak poradzić sobie ze śmiercią bliskiej osoby?

Śmierć członka rodziny, przyjaciela lub partnera jest jednym z najczęstszych powodów żałoby. Poradzenie sobie z nieodwracalną stratą i zdrowe przepracowanie jej może być bardzo trudne i niemożliwe jest, aby przewidzieć, jak dokładnie będzie przebiegać. Na szczęście są sposoby na to, aby poradzić sobie z tragedią.

Zobacz także:

sennik mąż

Sen o mężu i jego interpretacja – dowiesz się więcej o waszym związku
Sennik zombie

Sen o zombie – jak interpretować nocne koszmary?
  1. Nie wypieraj i nie unikaj swoich emocji. Jakkolwiek trudne by one nie były, daj sobie czas i przestrzeń na to, by poczuć gniew, smutek itd.
  2. Nie wstydź się prosić o wsparcie bliskich. Czasem może chodzić o ramię, na którym będziesz mogła się wypłakać, czasem o pomoc w zapanowaniu nad codziennymi obowiązkami, które z powodu żałoby stały się dla ciebie zbyt dużym ciężarem.
  3. Pamiętaj, że możesz skorzystać z grup wsparcia lub psychoterapii. Innym sposobem są również książki i poradniki, które uczą radzenia sobie ze stratą.
  4. Przejdź przez rytuały związane z pożegnaniem. Idź na pogrzeb, odwiedź grób, uprzątnij rzeczy zmarłej osoby, lub stwórz specjalne miejsce, w którym będziesz mogła ją wspominać, np. skrzynkę do przechowywania zdjęć i pamiątek.
  5. Nie obwiniaj się za emocje, które ci towarzyszą. Bądź dla siebie cierpliwa i łagodna.
  6. Załóż specjalny dziennik, w którym będziesz mogła zapisywać niedające ci spokoju myśli, wspomnienia lub rozterki związane z odejściem ukochanej osoby.

Pamiętaj, że przerobienie żałoby nie oznacza zapomnienia. Chodzi o pogodzenie się z faktem, że osoba, którą kochałaś odeszła i dotarcie do momentu, w którym będziesz w stanie zacząć na nowo układać swoją codzienność bez niej.

Zobacz także: 

Jak wspierać osoby przechodzące przez żałobę

Żałoba może dotknąć również naszych bliskich, którym naturalnie pragnęlibyśmy udzielić wsparcia. W tym wypadku nie wystarczą jednak same dobre intencje, a sprawa jest na tyle delikatna, że umiejętne i skuteczne wspieranie osoby przechodzącej przez stratę może wymagać od nas wzbicia się na wyżyny inteligencji emocjonalnej. Oto kilka sposobów na to, jak możesz okazać wsparcie bez oceniania i prób wpłynięcia na stan drugiej osoby.

  1. Po prostu bądź - czasem żałobnik potrzebuje po prostu kogoś, kto go będzie obok i dotrzyma mu towarzystwa.
  2. Zapytaj wprost, jakiej form pomocy oczekuje druga strona. Czy chce, byś pomogła jej odwrócić uwagę od zmartwienia, czy pragnie być wysłuchana, przytulona?
  3. Nie oceniaj, nie praw morałów, nie sugeruj, że do tej pory powinna już poradzić sobie ze swoimi emocjami.
  4. O ile jesteś w stanie, zaproponuj swoją pomoc w codziennych obowiązkach, lub nawet przy przygotowaniu uroczystości żałobnej.
  5. Jeśli osoba, którą wspierasz, wyrazi chęć sięgnięcia po pomoc profesjonalisty, możesz pomóc w znalezieniu odpowiedniego terapeuty lub grupy wsparcia.
  6. Bądź cierpliwa i życzliwa - nigdy nie wiemy, przez co dokładnie przechodzi drugi człowiek. Nie próbuj nikogo pospieszać podczas przechodzenia przez żałobę.

Nieprzepracowana żałoba

Nieprzepracowana żałoba to stan, w którym z różnych powodów proces żałoby nie został przeprowadzony do końca, lub nawet nigdy się nie rozpoczął. Przykładem może być sytuacja, w której niezwykle zapracowana osoba doświadcza starty. Zamiast zatrzymać się i pozwolić sobie na przeżycie jej, blokuje swoje emocje podstawowe, ponieważ nie chce wypaść z rytmu pracy, przekroczyć terminów lub narobić sobie zaległości. Tego typu zachowanie prowadzić może do bardzo negatywnych skutków zarówno na poziomie psychicznym, jak i fizycznym. Poniżej wymieniamy kilka głównych cech charakterystycznych mogących świadczyć o tym, że ty lub bliska ci osoba nosicie w sobie nieprzepracowaną żałobę.

  1. Intensywny smutek, który pojawia się w niespodziewanych momentach, pozornie niczym niewywołany.
  2. Bóle somatyczne, pogorszenie się ogólnego stanu zdrowia, obniżona odporność, wahania apetytu i problemy ze snem to najczęstsze fizyczne dolegliwości, które są skutkiem ogromnego, nierozładowanego stresu.
  3. Utrata motywacji, pasji i celów. Apatia i anhedonia są częstymi skutkami zablokowanych emocji, które mogą prowadzić do poważnych zaburzeń psychicznych.
  4. Funkcjonowanie na tak zwanym “autopilocie” - pozornie wszystko jest w porządku, ale stale towarzyszy nam poczucie odrealnienia. Często wiąże się to też z utratą kontaktu z własnym ciałem i emocjami.
  5. Pogorszenie się relacji z bliskimi osobami, wycofanie się z kontaktów społecznych i skłonności do izolacji.
  6. Problemy psychiczne, zwłaszcza depresja, lub zaburzenia lękowe. Osoby blokujące się na żałobę często mają też skłonność do popadania w nałogi.
  7. Nagła i zaskakująca zmiana w zachowaniu lub rutynie, która niczym nie przypomina dotychczasowego stylu życia. Np. mało aktywna fizycznie osoba zaczyna intensywnie trenować, nawet kilka godzin dziennie, i popada w fiksację na punkcie ćwiczeń.

Jeśli dostrzegasz te lub podobne zachowania u siebie, lub bliskiej ci osoby to może to, ale oczywiście nie musi, świadczyć o nieprzepracowanej żałobie. Pamiętaj, aby nigdy nie wyciągać pochopnych wniosków na temat swojego (a tym bardziej cudzego) stanu psychicznego. Jeśli jest to temat, który cię nurtuje i który chciałabyś zgłębić, skorzystaj z pomocy psychiatry lub psychoterapeuty.

Zablokowana żałoba

Zablokowana żałoba jest specyficznym stanem, w którym osoba doświadczająca straty nie rusza naprzód z przeżywanymi przez siebie emocjami. W zablokowanej żałobie smutek, żal, gniew czy frustracja nie słabną w czasie, a cierpiąca osoba doświadcza ich wciąż z taką samą intensywnością. W efekcie proces godzenia się ze stratą nie postępuje, a życie żałobnika nie rusza naprzód. W skrajnych wypadkach na skutek nieleczonej depresji związanej z zablokowaną żałobą może dojść do sytuacji takich jak utrata pracy, kontaktu z bliskimi, lub pogorszenie się stanu zdrowia.

Jeśli stan ten utrzymuje się niepokojąco długo, konieczne może być podjęcie farmakoterapii oraz leczenia psychiatrycznego. Nieoceniona jest też w takich wypadkach psychoterapia, najlepiej prowadzona przez terapeutę specjalizującego się w pomocy osobom przechodzącym przez żałobę.

Czego nie mówić osobom w żałobie?

Aby skutecznie wspierać osobę przechodzącą przez żałobę, powinniśmy maksymalnie uwrażliwić się na jej punkt widzenia. Często w dobrej wierze możemy powiedzieć coś, co, zamiast dodać drugiej stronie otuchy, przyprawi ją jedynie o jeszcze większy ból. Poniżej wymieniamy kilka zwrotów, których powinnaś unikać.

  1. “Wszystko będzie dobrze” - popularne, ale bardzo groźne powiedzenie. Mówiąc to zdanie, składasz obietnicę bez pokrycia, ponieważ nie masz żadnej gwarancji, że będzie dobrze. A nawet jeśli masz powody, by tak sądzić, wybieganie w przyszłość podważa zasadność żałoby, którą ktoś przechodzi w tym konkretnym momencie.
  2. “Nie przesadzaj” - to zdanie unieważnia uczucia osoby doświadczającej straty.
  3. “To było dawno temu”, “Czas wziąć się w garść” - to zdanie sugeruje, że ktoś przechodzi przez żałobę za długo, a jego uczucia są problemem dla innych ludzi w jego otoczeniu.
  4. “Czas leczy rany” - w tym wypadku również nie pozwalamy komuś skupić się na tu i teraz oraz na dogłębnym przeżyciu swoich emocji.
  5. “Wiem, jak się czujesz” - nie masz możliwości, aby to wiedzieć, możesz sobie to jedynie wyobrazić. Pamiętaj, że każda żałoba jest inna i choć mogłaś być wcześniej w podobnej sytuacji, nie oznacza to, że przechodziłaś przez nią tak samo, jak twój rozmówca.
  6. “Nie płacz”, “Bądź silna” - płacz nie jest oznaką słabości, jest naturalną reakcją ciała na silne emocje, które nie powinny być blokowane.
  7. “Powinnaś spróbować/zrobić…” - nie udzielaj rad, o ile nie zostałaś o to wprost poproszona. Osoby przechodzące przez żałobę częściej potrzebować będą bezpiecznej przestrzeni niż szybkich rozwiązań.

Zobacz również: 

Jak długo trwa żałoba?

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o to, jak długo trwać będzie żałoba. Jest to kwestia silnie skorelowana z czynnikami środowiskowymi oraz indywidualnymi cechami osoby, która doświadczyła straty. Na czas trwania żałoby wpływ mają przede wszystkim:

  • stopień zażyłości z utraconą osobą, zwierzęciem, obiektem, stanem itd.;
  • kondycja psychiczna jednostki;
  • okoliczności, np. możliwość wzięcia wolnego w pracy, które pomaga się zregenerować;
  • stopień dojrzałości emocjonalnej;
  • wsparcie ze strony otoczenia lub jego brak;
  • kontakt ze specjalistą, np. psychoterapeutą;
  • to, w jakim stopniu byliśmy przygotowani na stratę, np. spodziewaliśmy się śmierci bliskiej osoby, która przez dłuższy czas chorowała;
  • stopień, w jakim strata wystawiła nas na niezaleczone traumy, np. ktoś, kto od zawsze bał się choroby i lekarzy, może potrzebować więcej czasu na przerobienie żałoby po utraconym zdrowiu, niż człowiek, który nigdy nie zaprzątał sobie tym głowy.

Podsumowując, nie ma jednego określonego czasu, w którym powinno się uporać z żałobą. Jeśli jednak zauważasz, że ty lub bliska ci osoba mimo upływu kolejnych tygodni, miesięcy, a nawet lat, nie ruszacie do przodu, a towarzyszące wam emocje nie uległy transformacji, może być to alarmujący sygnał.