Pracoholik to osoba skłonna do poświęceń, ambitna, zdeterminowana i zorientowana na cel. Brzmi jak idealny pracownika i faktycznie, pracoholicy często odnoszą sukcesy i cieszą się dużym uznaniem w środowisku zawodowym. Ceną za to jest jednak rozpad relacji, problemy ze zdrowiem fizycznym i rozwój licznych zaburzeń psychicznych. Jak rozpoznać, czy jest się pracoholikiem? I co zrobić, jeśli okaże się, że tak?
Kim jest pracoholik?
Pracoholik to osoba zmagająca się z uzależnieniem behawioralnym, czyli takim, w którym osoba uzależniona całe swoje życie podporządkowuje wykonywaniu określonej czynności. Obok zakupoholizmu i seksoholizmu, pracoholizm stanowi jedno z najczęściej występujących uzależnień tego rodzaju.
Osoba uzależniona od pracy poświęca większość swojego czasu i energii na wykonywanie obowiązków zawodowych, często (świadomie lub nieświadomie) sama ściąga na siebie coraz więcej zadań. W wielu przypadkach odbywa się to kosztem rodziny, przyjaciół, zainteresowań oraz życia osobistego. Nierzadko pracoholicy zaniedbują również swoje zdrowie fizyczne i psychiczne.
Zobacz także:
Fazy pracoholizmu
Pracoholizm jest uzależnieniem, które postępuje w miarę upływu czasu, a nieleczony może doprowadzić do tragicznych skutków. Można skutecznie mu przeciwdziałać na każdym etapie jego rozwoju, ale wyłapanie swoich pracoholistycznych skłonności w zarodku, daje największe szanse na powodzenie.
- Faza pierwsza: nadmierne zaangażowanie w pracę. Na tym etapie pracoholizm zazwyczaj nie jest oczywisty, a osoba, która popadła w jego sidła jawi się jako wzorowy pracownik. Częste pochwały sprawiają, że chętnie bierze na siebie jeszcze więcej zdań, nawet jeśli wie, że nie będzie w stanie ich wykonać w ramach podstawowego czasu pracy.
- Faza druga: zaślepienie. Na tym etapie pracoholik wciąż coraz mocniej angażuje się w życie zawodowe. Zadania zaczynają mu ciążyć, ale fakt ten nie zniechęca go, a wręcz w pewnym sensie nakręca. Inni mogą zaczynać dostrzegać jego niezdrową relację z pracą, ale on sam neguje istnienie problemu.
- Faza trzecia: zaniedbanie innych obszarów życia. Praca wypełnia dzień pracoholika. Nawet jeśli w danym momencie jej nie wykonuje, nieustannie o niej myśli i często trudno jest mu rozmawiać o czymś innym. Osoba w tym stadium zaniedbuje życie rodzinne i towarzyskie i często porzuca swoje dotychczasowe zainteresowania, a to często prowadzi do osamotnienia.
- Faza 4: pojawienie się skutków fizycznych i psychicznych. Na tym etapie pracoholik zaczyna czuć się źle. Przemęczenie i przewlekły stres mogą skutkować chorobami somatycznymi, bólami głowy lub bezsennością. Pojawić mogą się też stany lękowe, czy depresja.
- Faza 5: wypalenie zawodowe. Wypalony zawodowo pracoholik popada w stan głębokiej apatii lub anhedonii. Jest chronicznie zmęczony i nie ma motywacji do dalszej pracy, a obowiązki, o które niegdyś zabiegał, nie dają mu już żadnej satysfakcji. Może pojawić się narzekanie, bez jednoczesnej gotowości do zmiany. To niebezpieczny etap, na którym pracoholik popaść może w inne uzależnienie, w którym szukać będzie ucieczki.
- Faza 6: dostrzeżenie problemu. Na tym etapie, pracoholik skłonny jest przyznać, że ma problem. Niestety, nie każdy do niego dochodzi – są osoby, które do końca kariery zawodowej będą gotowe pozostać w fazie 5, lub w którejś z poprzednich faz. Są też takie, które mimo uświadomienia sobie swojego problemu, nie będą chciały nic z nim zrobić. Część pracoholików będzie zaś gotowa podjąć leczenie i na nowo wprowadzić harmonię do swojego życia.
Pracoholizm - objawy
Pracoholik może zachowywać się bardzo różnie, dlatego trudno jest wyróżnić jeden konkretny typ zachowania, który jednoznacznie wskazywałby na to, że ktoś zmaga się z uzależnieniem od pracy. Istnieje jednak lista szczególnie alarmujących zachowań, które mogą zapalić nam w głowie czerwoną lampkę. Oto główne z nich.
- Przyjmowanie dodatkowych zadań i obowiązków, nawet mimo tego, że nie ma już na nie przestrzeni. Pamiętaj jednak, że zachowanie to może też niekiedy wynikać z braku asertywności.
- Niemożność oderwania swoich myśli od pracy, nawet w czasie wolnym.
- Nieumiejętność zagospodarowania sobie czasu poza pracą w satysfakcjonujący nas sposób.
- Akceptowanie dłuższego czasu pracy jako rutyny i praca nawet po kilkanaście godzin dziennie, często dla dobra sprawy, bez zabiegania o wypłatę nadgodzin lub ich odbiór.
- Poświęcenie innych obszarów życia w imię pracy i stawianie jej na pierwszym miejscu.
- Ignorowanie problemów zdrowotnych wynikających z przepracowania, pracowanie mimo choroby, unikanie za wszelką cenę zwolnień lekarskich.
- Opór przed pójściem na urlop lub pracowanie mimo urlopu, zwolnienia lekarskiego, czy czerwonej kartki w kalendarzu.
- Emocjonalne, społeczne i behawioralne uzależnienie od pracy – tylko w niej dostrzegamy wartości, o które warto zabiegać.
- Pojawienie się konfliktów z bliskimi osobami, których przedmiotem jest zbyt duże zaangażowanie w pracę.
- Minimalizowanie negatywnych skutków swojego zachowania i zaprzeczanie problemowi.
- Czerpanie satysfakcji z uzależnienia – pracoholik może widzieć siebie jako osobę pracowitą, gotową do poświęceń i godną zaufania. Zależnie od tego, jaki ma charakter, może też czerpać radość z tego, że inni ludzie litują się na nim i współczują mu przepracowania.
- Uzależnienie swojej samooceny i poczucia własnej wartości od wyników w pracy.
Zobacz także:
Zobacz także:
Psychiczne objawy pracoholizmu
Pracoholik może cierpieć z powodu licznych zaburzeń i chorób psychicznych, które wiązać mogą się z uzależnieniem od pracy. Do najpowszechniej występujących należą:
- wypalenie zawodowe;
- depresja;
- stany lękowe;
- nerwica natręctw;
- przewlekły stres;
- gonitwa myśli;
- niezdolność do wyciszenia się;
- wahania nastroju, np. nagłe wybuchy płaczu lub napady złości.
Z powodu obniżonej odporności na stres oraz przewlekłego zmęczenia uaktywnić mogą się też genetyczne choroby psychiczne, które do tej pory pozostawały uśpione. Stan ten może powodować również powrót dawnych traum i ponowne otwarcie się ran z przeszłości.
Fizyczne objawy pracoholizmu
Pracoholik, mimo tego, że często nie jest w kontakcie ze swoim ciałem, może odczuwać skutki przemęczenia również na poziomie fizycznym.
- bóle głowy;
- bóle żołądka i problemy gastryczne (zapracowane osoby, często nie znajdują czasu na odpowiednią dietę);
- bezsenność;
- ogólne osłabienie organizmu i obniżenie odporności;
- wymioty lub biegunka wywołane stresem;
- napięcie mięśni;
- problemy hormonalne, zmiany w cyklu, np. zaburzenia płodności, spóźniający się okres.
Objawy te są szczególnie groźne, ponieważ osoba uzależniona od pracy niechętnie pójdzie do lekarza, w obawie przed odkryciem choroby, która wymusiłaby zwolnienie lekarskie. Niekiedy, nawet mimo podjęcia leczenia, choroba nie chce ustąpić, ponieważ zapracowany człowiek, nie daje sobie szansy na odpoczynek i regenerację. Z tego powodu bardzo ważne jest holistyczne podejście do leczenia i kompleksowa zmiana stylu życia.
Zobacz także:
Przyczyny pracoholizmu
Trudno jest mówić o przyczynach pracoholizmu, ponieważ, podobnie jak w przypadku każdego innego uzależnienia, są one kwestią niezwykle indywidualną. Przedstawiamy jednak kilka głównych powodów, dla których ludzie często nadmiernie poświęcają się swojej pracy.
- Presja społeczna i chęć doskoczenia do poziomu życia, do którego aspirujemy.
- Presja ze strony rodziny, np. nierealistyczne oczekiwania rodziców wobec dziecka, mogą przełożyć się na pracoholizm w dorosłym życiu.
- Skłonność do pracoholizmu wynikająca z cech charakteru, np. brak asertywności, perfekcjonizm, skłonność do poświęcania się w imię dobra ogółu.
- Skłonność do pracoholizmu wynikająca z zaburzeń, np. osobowość anankastyczna, lub niektóre nerwice (dla przykładu – osoba cierpiąca na OCD nie jest w stanie zakończyć pracy, póki raport nie będzie wyglądał dokładnie tak, jak to sobie zaplanowała).
- Brak równowagi między życiem zawodowym i osobistym i chęć zrekompensowania sobie np. braku wymarzonego partnera pracą.
- Potrzeba zagłuszenia problemów i lęków poprzez bycie nieustannie czymś zajętym.
- Brak zainteresowań i hobby, dla których chciałoby się wygospodarować czas poza pracą.
- Słaba siatka społeczna i brak bliższych więzi z innymi ludźmi.
- Ogólne poczucie pustki i bezsensu w życiu.
Czy jestem pracoholikiem?
Jeśli obawiasz się, że możesz być pracoholiczką, to znaczy, że już teraz jesteś świadoma ewentualnego problemu i otwarta na zmiany, a to świetnie! Aby dokonać rachunku sumienia i zastanowić się, czy faktycznie przesadzasz z pracą, zadaj sobie następujące pytania.
- Jak często rezygnujesz z czasu dla siebie na rzecz pracy?
- Jak często przekładasz obowiązki zawodowe nad spotkania z bliskimi lub życie rodzinne?
- Czy czujesz presję, aby zostawać dłużej lub odbierać telefony i maile po godzinach?
- Czy często myślisz o pracy, po jej zakończeniu?
- Jak czujesz się, idąc do pracy, a jak kiedy z niej wychodzisz?
- Czy dostrzegasz u siebie fizyczne i psychiczne objawy przewlekłego stresu?
- Czy zauważasz, że twój stan zdrowia lub ogólna jakość życia się pogarszają?
- Czy zrezygnowałaś z aktywności, które dawały ci radość, aby mieć więcej czasu na pracę?
- Czy odczuwasz dumę z powodu przepracowania i zawalenia obowiązkami?
- Czy wysokość twojej samooceny jest skorelowana z wynikami w pracy?
Odpowiedzi na te pytania powinny być dla ciebie impulsem do refleksji, czy po prostu lubisz pracować i ambitnie podchodzisz do swoich zadań, czy być może popadłaś w pracoholizm. Pamiętaj jednak, że w żadnym wypadku nie mogą one służyć do samodzielnego wystawienia sobie diagnozy. Jeśli Ci na niej zależy, powinnaś omówić swoje wątpliwości z psychiatrą, najlepiej specjalizującym się w leczeniu uzależnień.
Zobacz także:
Leczenie pracoholizmu
Leczenie pracoholizmu jest długą drogą, na której, tak jak w przypadku każdego uzależnienia, czekają nas wzloty i upadki. Poniżej przestawiamy kilka strategii, które mogą być pomocne.
- Terapia indywidualna, np. poznawczo-behawioralna lub terapia uzależnień.
- Terapia grupowa i dołączenie do grupy wsparcia.
- Stworzenie planu, który pomoże nam zachować równowagę w różnych sferach życia.
- Wypracowanie indywidualnych skutecznych strategii radzenia sobie ze stresem.
- Praca nad zdrowym i stabilnym poczuciem własnej wartości, które nie byłoby uzależnione od wyników.
- Odnalezienie przyczyny swojego problemu, np. trauma z dzieciństwa, niska samoocena, nieumiejętność delegowania zadań, obsesja na punkcie kontroli itd.
- Nakreślenie obszarów życia poza pracą, w których chcemy się rozwijać, np. nowe hobby, znalezienie romantycznej relacji. Staraj się też rozniecać swoją kreatywność i twórczą pasję.
- Leczenie farmakologiczne (w wypadkach, w których pracoholizm jest powiązany z depresją, stanami lękowymi lub innymi zaburzeniami).
Pamiętaj, że samodzielne wyjście z pracoholizmu jest bardzo trudne, dlatego oprócz wsparcia ze strony najbliższych dobrze jest zwrócić się po pomoc do psychoterapeuty i psychiatry.
Leczenie pracoholizmu metodą 12 kroków
Metoda 12 kroków jest jedną z najpopularniejszych technik terapeutycznych, która świetnie sprawdza się w leczeniu uzależnień i może być pomocna również w przypadku pracoholików.
- Przyznaj przed sobą, że jesteś pracoholiczką i zdecyduj, że jesteś gotowa na zmiany.
- Zwróć się po pomoc do siły wyższej lub określ większy cel, do którego chcesz dążyć.
- Uwierz w to, że możesz wyzdrowieć i poddaj się sile wyższej (jakkolwiek ją nazwiesz), która może ci w tym pomóc.
- Pogłębiaj samoświadomość swojego problemu. Z czego on wynika? Co mogłoby ci pomóc?
- Bądź gotowa na wprowadzenie zmian w swoim życiu.
- Otwórz się na przyjęcie pomocy, zarówno ze strony najbliższych, jak i grupy wsparcia lub psychologa.
- Podejmij działania, które pomogą ci naprawić wyrządzone przez pracoholizm szkody.
- Przeproś tych, których mogło skrzywdzić twoje zachowanie i podejmij próbę naprawienia tych relacji.
- Rozwijaj się duchowo. Możesz robić to w ramach religii lub ezoteryki, lub skupić się po prostu na rozwoju osobistym – wybierz to, co przemawia do ciebie najbardziej.
- Stale monitoruj swoje postępy i doceniaj się za każde osiągnięcie, aby uniknąć powrotu do uzależnienia.
- Gdy poczujesz, że pokonałaś swój problem, spróbuj dać światu coś od siebie i skup się na pomaganiu innym.
- Wciąż praktykuj zdrowe nawyki i wprowadzaj kolejne zmiany, które posuną się jeszcze dalej w samorozwoju.
Zobacz także:
Związek z pracoholikiem
Pracoholik jest człowiekiem, z którym bardzo trudno jest zbudować zdrową relację, nie ma jednak nic dziwnego w tym, że chcesz pomóc ukochanej osobie. Podpowiadamy, co możesz zrobić w tej sytuacji i o czym należy pamiętać, udzielając wsparcia pracoholikowi.
- Szczerze i otwarcie porozmawiaj z ukochanym na temat swoich obaw.
- Wyraź swoje oczekiwania i wspólnie ustalcie granice.
- Zaoferuj swoje wsparcie emocjonalne w procesie wychodzenia z uzależnienia.
- Wspólnie zaplanujcie czas wolny i określcie cele, do których możecie razem dążyć.
- Promuj zdrowe nawyki i również staraj się zmieniać na lepsze.
- Pomóż partnerowi uzyskać wsparcie psychologiczne lub wybierzcie się na terapię dla par.
- Edukuj się na temat pracoholizmu, aby wiedzieć, co może być pomocne w tej sytuacji.
- Dbaj o siebie. Pamiętaj o tym, że nigdy nie pomożesz nikomu wbrew jego woli i że to on sam musi chcieć się zmienić. Masz prawo opuścić relację, w której twoje granice i potrzeby nie są szanowane.
