Makiawelizm jest terminem wywodzącym się z renesansowej filozofii, który mimo upływu wieków wciąż jest obecny w naszym języku. Czym są makiawelistyczne zachowania, jak radzić sobie z osobami, które je przejawiają i co zrobić, jeśli sami okażemy się makiawelistami? Wyjaśniamy w poniższym artykule.
Makiawelizm - co to?
Makiawelizm to termin, który pochodzi od nazwiska renesansowego, włoskiego filozofa, Niccolo Machiavellego, który w swojej słynnej książce “Książę” opisał mechanizmy stojące, w jego opinii, za uzyskaniem i utrzymaniem władzy. Jedną z najczęściej przytaczanych myśli autora jest jego twierdzenie, że cel uświęca środki. Uważał on, że utrzymanie porządku i kontroli powinno być nadrzędnym celem dobrego władcy i jeśli sytuacja tego wymaga, nie powinien on obawiać się kłamstwa, oszustwa lub nawet przemocy.
Od nazwiska autora tej tezy powstał termin makiawelizm, który oznacza pragmatyzm, działanie z zimną kalkulacją oraz gotowość do użycia wszelkich środków, w tym również nieetycznych lub niemoralnych, w celu osiągnięcia określonych celów. W ramach tej koncepcji często podkreśla się też niezależność i indywidualizm jednostki makiawelistycznej lub nawet jej rzekomą wyższość nad innymi ludźmi, co miałoby usprawiedliwiać nieczyste zagrania.
Makiawelizm jest często krytykowany jako niemoralny, a stosujące go osoby dostają łatkę oportunistów. Mimo to, od czasów Machiavellego, koncepcja ta stanowi przedmiot dyskusji filozofów, humanistów i psychologów, którzy spierają się o zasadność tego podejścia w kontekście ludzkiej natury i kultury, w jakiej funkcjonujemy.
Zobacz także:
Makiawelizm - psychologia
Makiawelizm w psychologii funkcjonuje jako określenie na osobę, która jest skłonna do manipulacji, cyniczna i często pozbawiona empatii. To ktoś, kto nie cofnie się przed niczym, aby osiągnąć swój cel, kto nie ma oporów przed wykorzystaniem innych ludzi, których często postrzega jako narzędzia.
Co ciekawe, powstała nawet skala do badania tej cechy. Opracowana została w latach 70. przez Richarda Christiego i Florencia S. Docherta. Służy ona do określenia stopnia, w jakim w danej osoby występują cechy opisane przez Machiavellego w “Księciu”. Ludzie znajdujący się wysoko na tej skali są, zdaniem badaczy, bardziej skłonni do manipulacji i wykazują mniejszą wrażliwość, niż osoby, które uplasowały się niżej.
Zobacz także:
Makiawelizm, narcyzm, psychopatia
Analizując makiawelizm w kontekście psychologii, wspomnieć należy również o Ciemnej Triadzie. Cecha ta bywa często zestawiana razem z narcyzmem i psychopatią, ze względu na pewne podobieństwa, które mogą predysponować ludzi do osiągania wysokiego wyniku na opisanej wyżej skali. Te trzy cechy łączy ze sobą przede wszystkim przedmiotowe traktowanie innych ludzi oraz mocna koncentracja na sobie i własnych celach.
Badania prowadzone nad Ciemną Triadą pomagają nam zrozumieć, skąd biorą się w nas tak egocentryczne odruchy oraz jak można je przepracować, aby rozbudzić w ludziach empatię i sprawić, by osoby o tych cechach otworzyły się na innych.
Zobacz także:
Skąd się bierze makiawelizm?
Makiawelizm jako cecha charakteru może mieć bardzo różne źródła. Czasami wynika on z naturalnych predyspozycji, innym razem stanowi wynik poddania się wpływowi środowiska. Wymieniamy kilka najważniejszych czynników, które mogą mieć sprzyjać wykształceniu się tej cechy.
- Naturalnie niska empatia i brak umiejętności współodczuwania, czy wyobrażenia sobie siebie w sytuacji kogoś innego może być czymś, wpisanym w budowę mózgu danej osoby lub nawet zostać odziedziczone.
- Środowisko, w którym kładzie się duży nacisk na osiągnięcie sukcesu i współzawodnictwo, może spowodować, że ludzie stają się skłonni do nieczystych zagrań.
- Trudne warunki bytowe, np. dorastanie w skrajnej biedzie, na terenie objętym konfliktem zbrojnym lub konieczność mierzenia się z innym niebezpieczeństwem, może doprowadzić do sytuacji, w której człowiek uczy się robić cokolwiek, co pozwoli mu przetrwać. Nawet jeśli nie jest to moralnie słuszne.
- Traumatyczne doświadczenia, brak stabilnych, wspierających relacji lub bycie ofiarą manipulacji, może zwiększyć skłonność do korzystania z takich narzędzi w przyszłości.
- Manipulacja innymi może być też sposobem na radzenie sobie z osobistymi problemami, jak np. poczucie braku kontroli nad swoim życiem, czy nieprzepracowana złość, przez którą pojawia się potrzeba mszczenia się na całym świecie.
- Czasami fizyczne urazy głowy, np. nabyte w wyniku wypadku, mogą spowodować uszkodzenie obszarów mózgu odpowiedzialnych za odczuwanie empatii, a tym samym sprawić, że ktoś staje się fizjologicznie bardziej predysponowany do zachowań makiawelicznych.
Makiawelizm - cechy
Podsumowując powyższą charakterystykę, wymieniamy najważniejsze cechy osoby, która jest makiawelistą. Zastanów się, czy rozpoznajesz je u kogoś ze swojego otoczenia? A może niektóre z nich dostrzegasz u samej siebie?
- Manipulowanie innymi w celu realizacji własnych planów.
- Skoncentrowanie się wyłącznie na osobistych korzyściach.
- Ograniczona empatia lub wręcz jej brak.
- Podejmowanie działań bez uwzględnienia tego, jaki mają one wpływ na innych ludzi.
- Bezwzględność, niezważanie na cudzą krzywdę.
- Elastyczne standardy moralne, które mogą zmieniać się w zależności od tego, co akurat bardziej nam się opłaca.
- Podejrzewanie innych o najgorsze zamiary i zakładanie złych intencji nawet w pozornie błahych sytuacjach.
- Cynizm zarówno wobec siebie samych, jak i innych.
- Skupienie się na własnych korzyściach.
- Osiągnięcie sukcesu zawodowego, zdobycie władzy lub bogactwa, które jest często nadrzędnym celem.
- Skrytość i staranne ukrywanie przed innymi swoich prawdziwych intencji.
- Dążenie do tego, aby w każdych okolicznościach sprawować kontrolę nad sytuacją.
Zobacz także:
Przykłady makiawelizmu
Poniżej przedstawiamy przykłady makiawelicznych zachowań.
- Udawanie sympatii w stosunku do ludzi, których tak naprawdę nie lubimy, ze względu na potencjalne korzyści, jakie może nam zapewnić ta znajomość.
- Ograniczanie innym ludziom dostępu do informacji lub celowe podawanie im błędnych danych, aby np. nie osiągnęli lepszych wyników w pracy niż my.
- Publiczne krytykowanie błędów naszych rywali lub nastawianie innych przeciwko nim, np. poprzez rozsiewanie złośliwych plotek.
- Przypisywanie sobie cudzych osiągnięć i zasług.
- Wmawianie innym ludziom nieprawdy i przekonywanie, że zapomnieli lub źle zrozumieli nasze wcześniejsze słowa, czyli tzw. gaslighting.
Jak poradzić sobie z makiawelizmem?
Osobowość makiaweliczna jest z pewnością obszarem, który może wymagać sporo pracy, dlatego powinnaś docenić się za samą chęć zmiany. Wyjaśniamy, od czego warto zacząć, jeśli rozpoznasz u siebie opisane wyżej cechy i postanowisz, że chcesz nad nimi pracować.
- Staraj się zrozumieć, jakie są twoje motywacje. Czy makiaweliczne zachowania wynikają z lęku, braku zaufania, a może są efektem traumy?
- Zastanów się, jakie są twoje poglądy na temat moralności i odpowiedz sobie na pytanie, czy działasz zgodnie z nimi? Być może stosujesz podwójne standardy dla siebie i dla innych?
- Zaakceptuj swoją postawę z przeszłości i wybacz sobie błędy. Nawet jeśli nie jesteś dumna ze swoich dawnych postaw, zawsze możesz spróbować postąpić inaczej w przyszłości.
- Rozwijaj swoją empatię i staraj się wczuć w perspektywę drugiego człowieka, aby zrozumieć jego emocje, potrzeby i motywacje.
- Rozwijaj umiejętności komunikacyjne i staraj się unikać manipulacji. Zamiast tego buduj proste i szczere komunikaty. Pogłębiaj swoją wiedzę na temat form werbalnej przemocy i staraj się ich unikać.
- Przemyśl swoje relacje z otaczającymi cię ludźmi. Angażuj się tylko w te, które sprawiają, że się rozwijasz i które dają ci szczęście. Zrezygnuj z tych, które ci nie służą, wzmacniają w tobie negatywne wzorce lub które podtrzymywałaś tylko ze względu na jakieś korzyści.
- Buduj zaufanie w relacjach z innymi ludźmi. Odnalezienie poczucia bezpieczeństwa w poleganiu na innych może być trudne, zacznij więc od drobnych rzeczy, jak prośba o wsparcie w wykonaniu prostego zadania.
- Udaj się po pomoc i wsparcie do psychoterapeuty. Proces zamiany starych wzorców zachowań na nowe jest niezwykle trudny i łatwo się w nim pogubić, dlatego zawsze warto zasięgnąć rady specjalisty w dziedzinie zdrowia psychicznego.
Zobacz także:
Związek z makiawelistą
Równie trudną sytuacją jest bycie w związku z człowiekiem, który ma skłonność do manipulacji i nie boi się nieczystych zagrywek. Jeśli rozpoznajesz opisane wyżej cechy u swojego romantycznego partnera i zastanawiasz się, co z tym zrobić, podpowiadamy, jakie są możliwe rozwiązania.
- Zastanów się, jakie z opisanych wyżej cech swojego partnera dostrzegasz i które w twoim odczuciu najmocniej wpływają na wasz związek.
- Jeśli masz na to siłę, porozmawiaj o tym. Szczera rozmowa jest w stanie rzucić nowe światło na waszą relację. Jednocześnie jednak może być ona bardzo trudna, dlatego pamiętaj, że nie musisz się do niej zmuszać.
- Dokładnie określ swoje potrzeby i granice, a następnie jasno zakomunikuj je swojemu partnerowi. Ważne jest również, aby reagować, jeśli poczujesz, że są one przekraczane.
- Trenuj asertywność. Może być to dość trudne, zwłaszcza jeśli padłaś ofiarą manipulacji, jest to jednak sztuka, którą trudno przecenić. Nauczyć możesz się jej np. z książek o samorozwoju lub podczas psychoterapii.
- Pogłębiaj swoją wiedzę na temat manipulacji, zachowań makiawelicznych oraz różnych form przemocy, aby móc je rozpoznać, jeśli twój partner będzie próbował je zastosować.
- Naturalne jest, że możesz chcieć pomóc osobie, na której ci zależy. Pamiętaj jednak, że to przede wszystkim ta osoba musi chcieć się zmienić i to głównie od niej powinna wychodzić inicjatywa.
- Zawsze dbaj w pierwszej kolejności o siebie. Twoje zdrowie psychiczne i dbałość o własne emocje, powinny być dla ciebie priorytetem.
- Poszukaj pomocy u rodziny, przyjaciół, terapeuty lub grupy wsparcia. Zasięgnij rady zaufanych osób i wspólnie z nimi zastanów się, co możesz zrobić w swojej obecnej sytuacji. Nawet samo wspólne narzekanie może już być oczyszczającym doświadczeniem.
- Pamiętaj, że zawsze masz prawo opuścić relację, która ci nie służy lub wywołuje w tobie cierpienie. Oczywiście zależnie od okoliczności podjęcie tej decyzji, może być łatwiejsze lub trudniejsze, ale czasem rozstanie bywa najlepszym rozwiązaniem.
