Emocje – czym są?
Uczucie to stan psychiczny wyrażający stosunek do osoby, przedmiotu, zjawiska czy sytuacji. (Niektórzy twierdzą, że część uczuć wypływa z emocji, a portugalski profesor neurologii behawioralnej António Damásio wyróżnił tzw. uczucie tła - wpływający na nastrój pejzaż ciała nieustannie monitorowany) Z kolei emocja to nietrwałe uczucie, zwane także stanem afektywnym, które jest poprzedzone konkretnym wydarzeniem i związane jest z zachowaniem, na przykład z ucieczką.
Uczucie i emocja różnią się więc od siebie tym, że emocja:
- Jest bardziej intensywna.
- Pojawia się nagle.
- Jest z czymś powiązana – z wydarzeniem, z ludźmi.
- Prowadzi do działania. Często nieskoordynowanego – pod wpływem silnych emocji.
Uczucia i emocje łączy też to, że są procesami psychicznymi, wśród których wyróżniamy także:
- Afekty – silne uczucia powstałe na skutek silnych emocji, np. w afekcie gniewu możemy kogoś zaatakować, a w afekcie strachu uciec.
- Nastroje – uczucia łagodniej przebiegające niż emocje, ale trwalsze i rozciągnięte w czasie, na przykład pogodny nastrój.
- Sentymenty – postawa emocjonalna odnosząca się do konkretnej osoby, czynności, sytuacji. Np. mamy sentyment do jazdy konnej.
Można powiedzieć, że emocje to odpowiedzi na to, co nam się przydarza na co dzień. Słowo emocja pochodzi od łacińskiego słowa emovere, co tłumaczy się jako: poruszać, pobudzać, podniecać.
W jaki sposób definiować emocje?
Przykładów emocji jest wiele, ale definicja emocji jest trudna do określenia. Emocja na tyle weszła do powszechnego języka, że aż ten zniekształcił jej znaczenie. Psycholodzy dodają, że emocje są nie tylko różnie opisywane, ale też różnie odbierane. Prowadzi to czasem do błędów komunikacyjnych. Czym jest emocja?
- Emocja to nazwa subiektywnie doświadczanego, afektywnie naładowanego stanu, której status ontologiczny został ustanowiony przez zwykły konsensus - oto definicja emocji, jaką podaje Słownik psychologii pod red. Artura i Emily Reber.
- Emocjami można też nazwać uczucia towarzyszące nam teraz. Wiążą się często z wykonywaniem konkretnej czynności, na przykład czytając książkę - czujemy zaintrygowanie, zauważając pająka – czujemy lęk, a oglądając horror – czujemy strach
Co powoduje emocje?
Uczucie, emocje nie pojawiają się znikąd. Emocje może wzbudzić któryś z bodźców:
- motywacyjny – cel, dążenie
- endogenny - powstały w umyśle
- egzogenny – czynnik świata zewnętrznego
- poznawczy – ocena wydarzeń przez osobę nadającą znaczenie
- fizjologiczny – działanie obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego
Rodzaje emocji: podstawowe
Rodzajami emocji zajmowało się wielu psychologów. Amerykański psycholog i pionier w dziedzinie ekspresji ruchowo - mimicznej Paul Ekman zauważył, że emocje podstawowe są uniwersalne we wszystkich cywilizacjach na świecie, nie tylko w cywilizacji zachodniej, ale również w latynoamerykańskiej, afrykańskiej, islamskiej, bizantyjskiej czy buddyjskiej. Z kolei amerykański psycholog Robert Plutchik podał listę ośmiu emocji podstawowych – naturalnie i ewolucyjnie rozwiniętych, czyli zdefiniował emocje podstawowe jako...
Zobacz także:
- wrodzone
- pomagające w przetrwaniu
- odnoszące się do zachowań adaptacyjnych
Emocje podstawowe są od siebie niezależne, ale wchodzą w interakcję i jedna wypiera drugą.
Oto nazwy emocji podstawowych. Lista emocji wrodzonych:
- Radość – kiedy się uśmiechacie, coś się Wam podoba.
- Smutek - nietrwałe uczucie (czyli emocja) przeciwstawna radości, związana ze stratą, poczuciem osamotnienia. Smutek może mieć różne odcienie – bezradności, apatii, depresji, krzywdy, litości, melancholii, niezadowolenia.
- Zaufanie – wyraża poczucie bezpieczeństwa, spodziewane rezultaty, wiąże się z wrażeniem wspólnoty, bliską relacją, współodczuwaniem podobieństwa.
- Wstręt – silna emocja, wyraża niechęć, krytykę, obrzydzenie. Sygnalizuje, że coś jest obce, niemoralne. Generuje spontaniczne zachowania, takie jak przezywanie, obrażanie.
- Strach – równie silna emocja, prowadząca do agresji, gróźb, krzyku, przeklinania. Kojarzy się z zagrożeniem i ucieczką. Wyraża niezadowolenie i oczekiwanie pomocy. Przybiera odcień od lęku, niepewności, bezbronności, niepokoju, obcości, obojętności, odrazy.
- Zaskoczenie – reakcja na coś niespodziewanego. Cechuje się różną intensywnością – od łagodnego zdziwienia po panikę.
- Oczekiwanie – ambiwalentna emocja, związana z ekscytacją albo niepokojem, towarzyszy jej wiara w spełnienie.
- Złość – przybiera odcienie od agresji, buntu, desperacji, furii, frustracji, lekceważenia, niechęci, odrazy, pasji po zacietrzewienie, znieważenie, zniewolenie i zniecierpliwienie.
Według teorii koła emocji Roberta Plutchika nietrwałe uczucia można podzielić na antagonistyczne pary. Oto przykłady emocji antagonistycznych:
- Radość – smutek.
- Gniew – strach.
- Wstręt – zaufanie.
- Zaskoczenie – oczekiwanie
Rodzaje emocji: złożone
Oto definicja emocji złożonych, którą opracował amerykański socjolog Theodore Kemper: Emocje złożone to podstawowe emocje, lecz interpretowane w zależności od sytuacji. Inni psycholodzy dodają, że złożone emocje powstają z połączenia emocji podstawowych i polegają niejako na odczuwaniu kilku emocji jednocześnie. Na przykład zaskoczenie połączone z radością daje zachwyt, ze smutkiem rozczarowanie, a ze strachem panikę.
A oto nazwy emocji złożonych. Lista emocji powstałych z połączenia nietrwałych uczuć podstawowych:
- Poczucie winy – powstaje z połączenia radości i strachu
- Wstyd – z połączenia strachu i wstrętu
- Zachwyt – z radości i zaskoczenia
- Rozczarowanie – z zaskoczenia i smutku
- Żal – ze smutku i wstrętu
- Pogarda – to nazwa emocji powstałej ze wstrętu i złości
- Zazdrość – to smutek połączony ze złością
Rodzaje emocji: pozytywne
Ten rodzaj emocji pobudza do działania. Wypełnia je radość. Mogą mieć różne nasilenie. Związane są z przyjemnymi wydarzeniami w życiu. Oto przykłady emocji związanych z:
- z dostaniem pochwały w szkole – radość
- z wygraniem w konkursie – zaskoczenie
- z wyznaniem miłości – spełnienie
- z medytowaniem – odprężenie
- z treningiem aerobowym – wigor
- z wizytą w galerii sztuki - zachwyt
Rodzaje emocji: negatywne
Definicja emocji negatywnych jest łatwa do odgadnięcia. Nie są to po prostu emocje zbyt przyjemne, lecz wpisane w nasze życie. Niezbędne dla zachowania harmonii emocjonalnej. Dzięki nim jesteśmy w stanie przeżyć trudne chwile, które tak naprawdę wzbogacają nas. Podobnie jak emocje pozytywne, wiążą się z wydarzeniami. Oto lista kilku emocji negatywnych:
- porażka - to przykład emocji związanej z przegraną w konkursie
- złość - to przykład emocji, które wystąpiła po kłótni
- irytacja - to nietrwałe uczucie powstałe w czasie czekania w długiej kolejce
- lęk - to znany nam przykład emocji związanej z wizytą u stomatologa (lęk jest - w odróżnieniu od strachu - irracjonalny!)
Emocje: jak na nas wpływają?
Różne rodzaje emocji mogą wpływać na nas na cztery sposoby:
- Emocje wpływają na nasze ciało – rodzaj emocji odgadujemy właśnie po tym, co się z ciałem dzieje. Na przykład radość - ciało sygnalizuje poprzez swobodną postawę, zawstydzenie rozszerzeniem naczyń krwionośnych, a smutek płaczem.
- Emocje wpływają na nasze przetrwanie - to dobrze, że uczucia nietrwałe dają nam znać, że są, bo każda emocja stymuluje człowieka do wytworzenia najlepszego rozwiązania dla powtarzających się w życiu sytuacji, gdyż wyewoluowała jako moduł adaptacyjny do rozwiązywania podstawowych zadań w życiu. Na przykład strach – to przykład emocji, która w czasach pierwotnych umożliwiała przetrwanie człowieka. Amerykański psycholog Daniel Goleman, autor książki Inteligencja emocjonalna tłumaczy to następująco: Kiedy umysł jest spokojny, pamięć operacyjna działa sprawnie i bez zakłóceń. Gdy pojawia się zagrożenie mózg przechodzi na tryb pracy, którego celem jest samoobrona, kradnie zasoby pamięci operacyjnej i przekazuje je do innych ośrodków, aby utrzymywały zmysły w stanie wzmożonej czujności.
- Emocje wpływają na nasze wybory życiowe - kiedy zamierzacie wyjść na spacer, ale patrzycie w stronę okna, zauważacie zbierające się chmury i czujecie strach, który sprawia, że zostajecie w domu. Strach to nietrwałe uczucie, które zasugerowało bezpieczniejsze zachowanie niż wyjście z domu w burzę. Być może zmieniło bieg Waszego życia. Emocje mogą też być drogowskazem w relacjach międzyludzkich. Na przykład wybieracie się na randkę w ciemno, ale po kilku minutach odczuwacie niechęć do towarzysza – emocja zasugerowała wycofanie się z niekorzystnej relacji.
- Emocje wpływają na nasze zdrowie – emocje pozytywne, takie jak miłość albo radość obniżają poziom kortyzolu i wyzwalają oksytocynę, wpływając pozytywnie na układ odpornościowy, nerwowy i krążenia. Z kolei nietrwałe uczucia negatywne, takie jak złość, stres czy smutek zwiększają poziom cytokiny, powodując stany zapalne stawów, nowotwory i choroby serca. Długotrwały stres dysfunkcjonuje układ krążenia i nerwowy oraz zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy, chorób serca oraz depresji.
Jak pracować z emocjami? Emocje w związku
Błędy komunikacyjne to plaga naszych czasów. A warto umieć radzić sobie z uczuciami i emocjami, bo inteligencja emocjonalna – jak zauważa Daniel Goleman, – ma fundamentalne znaczenie dla wybitnych osiągnięć w pracy, niemal we wszystkich zawodach i na wszystkich stanowiskach.
Są dwa złe sposoby radzenia sobie z emocjami:
- Całkowite poddanie się im.
- Tłumienie i udawanie, że ich nie ma, że wszystko jest w porządku.
Tłumione emocje i uczucia wracają ze wzmożoną siłą! Dlatego trzeba je kontrolować, a najlepiej przyglądać się nim. A potem o nich rozmawiać. Mówić o nich. Mówić o tym, co czujemy. Nazywać uczucia, emocje. Bo nieumiejętne wyrażanie swoich potrzeb powoduje nieporozumienia.
Oto przykłady błędów komunikacyjnych:
- błędy komunikacyjne związane z nieumiejętnych wyrażaniem potrzeb - manipulacja
- błędy komunikacyjne związane z brakiem komunikowania uczuć i emocji - samooszukiwanie się
- trudności w asertywnej komunikacji - nieumiejętność odnowy
- błędy komunikacyjne związane z agresją werbalną - krzyk, podnoszenie głosu
Jeśli partner zdenerwuje Was, to nie oczekujcie tego, że sam się domyśli, co czujecie, ale powiedzcie mu o tym. Trudności w dzieleniu się z uczuciami i emocjami powodują bowiem rozpad związku. Docenianie i sygnalizowanie emocji ułatwia też relacje z dziećmi. Na przykład zamiast arbitralnie powiedzieć dziecku idziemy do domu i koniec dyskusji, powiedzmy mu: rozumiem Twoją złość, ale niestety musimy już wrócić do domu. Uznając czyjeś (a także swoje) emocje i uczucia za ważne, wspieramy rozwój emocjonalności.
Jak pracować z emocjami? Można samodzielnie (zastanawiając się, skąd się biorą) albo z pomocą psychologa lub psychoterapeuty.
Emocje: co mówią o nas? Niedojrzałość emocjonalna
Rodzaje emocji są wartościowane. Uważamy, że powinniśmy podążać za emocjami pozytywnymi, czyli na przykład za rozkoszą, a negować te mniej przyjemne – na przykład smutek. Nie do końca jest to prawda, bo nie ma złych emocji, tylko są takie, z którymi sobie źle radzimy. Najmądrzej jest skupić się na danej emocji (dobrej lub złej) i uświadomić sobie jej źródło. Uświadomienie sobie źródła emocji może nas zbogacić. Na przykład kiedy irytuje Cię żart kolegi to warto uświadomić sobie, czy:
- Żart rzeczywiście był (obiektywnie) nie na miejscu.
- Żart nie był zgodny z Twoimi założeniami.
Pamiętajcie słowa amerykańskiej psychoterapeutki Virgini Satir: Wysłana wiadomość nie zawsze jest tą samą odebraną wiadomością!
Emocje mogą też wskazać Waszą niedojrzałość emocjonalną. Kiedy łatwo wpadacie w gniew – przyczyną mogą być zaburzenia w okazywaniu emocji. Z kolei trudności w okazywaniu uczuć i emocji mogą mieć przyczynę w tym, że pochodzicie z rodziny, w której panował chłód emocjonalny.
